Otkočimo mehanizam civilne zaštite

Praznine našeg društva u dijelu zaštite i spašavanja koje uveliko prevazilaze nedostatke samog sistema iz ove oblasti, manifestuju se veoma često u svakodnevnom životu građana, a posebno su izražene za vrijeme vanrednih situacija. Nepostojanje, a samim tim i nepoznavanje osnovnih smjernica kojim bi se ljudi rukovodili tokom katastrofa, predstavlja nesvjesno oslanjanje na faktor sreće, koji najčešće nije odlučujući za konačan ishod ovakvih situacija.

Nekada, u bivšoj državi koju većina sada smatra prevaziđenim sistemom, ovo nije bio slučaj. Tada su problemi različitih nepogoda ili katastrofa rešavani suštinski i na konkretan način. Svaka mjesna zajednica je imala svoj štab Civilne zaštite koji je bio umrežen na lokalnom nivou, sa svojim odgovornim povjerenicima za konkretnu stambenu zgradu u urbanoj zoni ili za određeno seosko područje u ruralnom dijelu opštine. Svaka opštinska jedinica je nadalje posjedovala određenu količinu robnih rezervi koje su se skladištile i obnavljale u odgovarajuće vrijeme. Sve u svemu, ovaj model funkcionisanja je pored pomenutog, sadržao i veliki broj drugih potencijala koje će današnji sistem zaštite i spašavanja možda i dostići kroz određeni vremenski period, ali se odmah samo po sebi nameće pitanje – šta nam valja činiti ako se do tada desi kakva vanredna situacija većih razmjera koja bi zahtijevala opsežan i kvalitetan odgovor u dužem vremenskom periodu.

Za divno čudo, umjesto unapređenja postojećeg sistema civilne zaštite, odmah posle nestanka jugoslovenske zajednice, sve bivše republike sa izuzetkom Slovenije, olako su se lišile usluga ovog značajnog subjekta koji je predstavljao jednu od osnova sistema zaštite i spašavanja. Ako bi neko danas u Crnoj Gori ovakvu odluku pokušao opravdati navodnim otklanjanjem jedne od zaostavština nekadašnjeg nepopularnog „društvenog koncepta opštenarodne odbrane“ zbog toga što eventualno nosi u sebi prizvuk samoupravnog socijalizma i navodno ne odgovara novim modelima upravljanja, istog bi demantovao upravo savremeni pristup rešavanja ovog problema.

Naime, koliko je odluka o ukidanju Civilne zaštite bila pogrešna najbolje nam pokazuje međunarodni ugovor čiji je autor Evropska unija, a koji za osnovni zadatak ima uspostavljanje okvira za efikasnu i brzu saradnju između državnih službi Civilne zaštite u slučajevima kada je potrebna zajednička saradnja na međunarodnom nivou u oblasti zaštite ljudi za vrijeme prirodnih i drugih katastrofa. Ovaj ugovor koji funkcioniše skoro pune dvije decenije, predstavlja krovni pravni osnov za djelovanje svih službi zaštite i spašavanja sa evropskog upravnog prostora na međunarodnom planu, naziva se upravo i nimalo slučajno – „Mehanizam EU za civilnu zaštitu“.

Dakle, pristup Unije katastrofama je suštinski i polazi se od najznačajnijeg subjekta zaštite i spašavanja – čovjeka. Čovjeka koji će u okviru svoje zajednice kao društveno odgovorna ličnost biti aktivni sudionik svih dešavanja tokom života zajednice, a pogotovo onda kada toj zajednici prijeti kakva opasnost. Današnje fingiranje spremnosti i gotovosti sistema zaštite i spašavanja koje se najbolje oslikava u formalnom zakonskom postojanju Civilne zaštite koja faktički ne postoji i nema nijednog člana, mora biti prevaziđeno u najskorije vrijeme. Dugogodišnja farsa sa Civilnom zaštitom bi konačno morala biti prekinuta njenim uspostavljanjem i pozicioniranjem kao jednog od osnovnih elemenata zaštite i spašavanja. Činjenica da je naša država potpisnik ovog ugovora predstavlja prije svega veliku obavezu koja se ne smije doživljavati i sprovoditi deklarativno.

S obzirom na to da je civilna zaštita jedan od aspekata pridruženja EU, što je izraženo kroz pregovaračko poglavlje broj 27 koje se tiče zaštite životne sredine i klimatskih promjena, pred našim sistemom zaštite i spašavanja se ova obaveza nameće prije svega kroz normativno stvaranje uslova za formiranje funkcionalnog sistema Civilne zaštite u skladu sa evropskim standardima.

Kao što EU insistira na izgradnji kapaciteta državne uprave zemalja kandidata za članstvo, kako bi se u što većoj mjeri oslanjala na njihove administracije u kreiranju i sprovođenju zajedničke politike i primjeni velikog broja propisa, isto tako Unija puno polaže na razvoj civilne zaštite država članica kako bi prvi nivo upravljanja rizicima od katastrofa bio smješten upravo na nivou lokalne zajednice.

Konačno, perspektiva sistema Civilne zaštite uprkos trenutno niskom nivou društvene svijesti i lošem stanju društvene odgovornosti po ovom pitanju kod nas, ipak nije utopija. Treba imati na umu da se kvalitetan sistem ovog tipa prilično lako ostvaruje čak i u višemilionskim državama kao što su Italija i Švajcarska. Kod nas je on moguć svojevrsnom upravnom reformom u adekvatnom segmentu upravnog sistema, koja bi podrazumijevala: reorganizaciju, stvaranje novih pravnih okvira zasnovanih na evropskim standardima i normama evropskih dokumenata iz ove oblasti, edukaciju stanovništva i trening kadrova. I naravno, dolaskom novih ljudi na ključna mjesta sistema zaštite i spašavanja koji će probuditi duh solidarnosti i zajedničkog suživota. Ljudi koji će svoje stručne kvalitete staviti u službu svih građana i pretpostaviti njihove živote i imovinu partijskim interesima.

Autor je Mr Zdravko Blečić, vatrogasac i magistar evropskih integracija; član je Generalnog sekretarijata Saveza građana CIVIS